Հայաստանում ներդրումների պաշտպանության և խթանման իրավական համակարգը վերջին տարիներին զգալիորեն ամրապնդվել է՝ նպատակ ունենալով ապահովել ինչպես տեղական, այնպես էլ օտարերկրյա ներդրողների իրավական անվտանգությունը։ Ներդրողը տնտեսության շարժիչ ուժերից մեկն է, և պետությունը պարտավորվում է նրան տրամադրել կանխատեսելի, արդար և կայուն իրավական միջավայր։
Այս հոդվածում LSA իրավաբանական ընկերությունը ներկայացնում է ներդրողների հիմնական իրավունքներն ու ներդրումների պաշտպանության պետական երաշխիքները՝ հիմնվելով Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության և միջազգային պարտավորությունների վրա։
Ներդրումների իրավական հիմքը Հայաստանում
Հայաստանում ներդրողների իրավունքներն ու պետական երաշխիքները սահմանվում են մի շարք իրավական ակտերով, այդ թվում՝
- «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» ՀՀ օրենքով
- ՀՀ Սահմանադրությամբ,
- ՀՀ կառավարության որոշումներով,
- Հայաստանի Հանրապետության ստորագրած միջազգային ներդրումային համաձայնագրերով (օրինակ՝ Համաշխարհային բանկի Միջազգային ներդրումային վեճերի կարգավորման կենտրոնի՝ ICSID-ի անդամակցությամբ)։
Ըստ «Ներդրումների մասին» օրենքի նախագծի, ներդրում է համարվում ցանկացած գույքային արժեք, որը ներդրվում է տնտեսության որևէ ոլորտում` շահույթ ստանալու կամ տնտեսական արդյունք ապահովելու նպատակով։
Ներդրողների հիմնական իրավունքները
ՀՀ օրենսդրությունը երաշխավորում է ներդրողների մի շարք հիմնական իրավունքներ՝ անկախ նրանց ազգային պատկանելությունից կամ ներդրման ծագման երկրից։ Դրանք են․
- Գույքի անձեռնմխելիության իրավունք
Պետությունը չի կարող բռնագրավել կամ առգրավել ներդրողի գույքը՝ առանց օրինական հիմքի և արդար փոխհատուցման։ Սա բխում է ինչպես ՀՀ Սահմանադրությունից, այնպես էլ միջազգային համաձայնագրերից։
- Արդար և հավասար վերաբերմունք
Օտարերկրյա ներդրողին Հայաստանում տրվում է նույն պայմանները, ինչ տեղական ներդրողներին։ Օրենքով արգելվում է որևէ ձևի խտրականություն՝ հիմնված ներդրողի քաղաքացիության կամ ծագման վրա։
- Ներդրումների ազատ իրականացում և շահույթի փոխանցում
Ներդրողը իրավունք ունի իր ներդրումային եկամուտները (շահույթ, դիվիդենտ, տոկոս, լիցենզային վճար և այլն) ազատ արտահանել Հայաստանից՝ արտարժույթով՝ առանց անհամաչափ սահմանափակումների։
- Իրավական կայունության երաշխիքներ
Օրենքի փոփոխությունները չեն կարող հետադարձ ուժ ունենալ և վնասել արդեն կատարված ներդրումները։ Այս դրույթը ներդրողին ապահովում է կանխատեսելի իրավական դաշտում գործելու հնարավորություն։
- Ազատ մրցակցության և արդար գործարար միջավայրի իրավունք
Պետությունը պարտավորվում է վերահսկել մենաշնորհային կամ հակամրցակցային վարքագիծը` ապահովելով ներդրողների հավասար մուտքը շուկա։
Պետական երաշխիքներ ներդրումների պաշտպանության համար
ՀՀ կառավարության և միջազգային պայմանագրերի համաձայն, ներդրողների պաշտպանությունը ամրապնդվում է մի շարք պետական մեխանիզմներով՝
- Արհեստական խոչընդոտների բացառություն
Պետական մարմիններն արգելված են՝ իրենց գործողություններով կամ անգործությամբ առանց օրինական հիմքի ներդրողի գործունեությունը սահմանափակելուց։
- Արդար փոխհատուցում բռնագրավման դեպքում
Եթե պետությունը բացառիկ հանգամանքներում հարկադրված է առգրավել ներդրողի գույքը՝ հանրային շահի նպատակով, ապա պարտավոր է տրամադրել լիարժեք, շուկայական արժեքին համապատասխան փոխհատուցում։
- Վեճերի կարգավորում՝ միջազգային մակարդակով
Հայաստանը հանդիսանում է մի շարք միջազգային կոնվենցիաների անդամ, այդ թվում՝ ICSID-ի (Միջազգային ներդրումային վեճերի կարգավորման կենտրոն)։ Սա նշանակում է, որ օտարերկրյա ներդրողը կարող է իր իրավունքները պաշտպանել ոչ միայն ՀՀ դատարաններում, այլև միջազգային արբիտրաժում։
- Ներդրումների խրախուսման և երաշխավորման պետական գործակալություն
ՀՀ կառավարությունը իրականացնում է նաև ներդրումների խրախուսման քաղաքականություն՝ Invest Armenia կամ համապատասխան պետական կառույցների միջոցով, որոնք նպաստում են ներդրումային միջավայրի բարելավմանը։
Միջազգային պարտավորություններ և երկկողմ համաձայնագրեր
Հայաստանը ստորագրել է ավելի քան 40 երկկողմ ներդրումային համաձայնագիր (BITs) տարբեր երկրների հետ՝ ներառյալ Ֆրանսիան, Գերմանիան, Ռուսաստանը, Չինաստանը և այլք։ Այս համաձայնագրերը ներառում են ներդրումների պաշտպանության միջազգային չափանիշներ՝
- արդար վերաբերմունքի պարտավորություն,
- փոխհատուցում ազգայնացման դեպքում,
- ազատ դրամական հոսքերի երաշխիք,
- և միջազգային արբիտրաժի իրավունքի ապահովում։
Այս դրույթները ամրագրված են նաև ՀՀ ԱԳՆ հրապարակած «Ներդրումների պաշտպանության միջազգային պայմանագրեր» փաստաթղթում (mfa.am, 35_am.pdf)։
Իրավաբանական խորհրդատվության կարևորությունը
Ներդրում կատարելիս իրավական խորհրդատվությունը վճռորոշ դեր ունի։ Անհրաժեշտ է ոչ միայն հասկանալ ներդրման տնտեսական արժեքը, այլև՝
- գնահատել իրավական ռիսկերը,
- ուսումնասիրել հողային, հարկային, մաքսային օրենսդրությունը և լիցենզավորման պահանջները,
- ապահովել պայմանագրերով ներդրողի շահերի պաշտպանությունը:
LSA իրավաբանական ընկերությունը ներդրողներին տրամադրում է ամբողջական աջակցություն՝ սկսած ներդրումային պայմանագրերի կազմումից մինչև միջազգային արբիտրաժային պաշտպանություն՝ ապահովելով ներդրողի շահերի լիարժեք պաշտպանությունը։
Հայաստանը ձևավորում է ներդրումներին բարենպաստ և պաշտպանված միջավայր, որտեղ օրենքը երաշխավորում է ներդրողի իրավունքների և գույքի անձեռնմխելիությունը։ Սակայն իրականում այդ իրավունքների լիարժեք իրացումը պահանջում է փորձառու իրավաբանի աջակցություն՝ ով կկարողանա ճիշտ կողմնորոշվել օրենսդրական նրբությունների մեջ։
LSA իրավաբանական թիմը պատրաստ է աջակցել ներդրողներին՝ ապահովելով վստահելի գործընկերություն և իրավական պաշտպանություն ներդրողին իր ճանապարհի յուրաքանչյուր փուլում։
