Հայաստանում 2025 թվականին հարկային ստուգումները դարձել են ավելի ինտենսիվ և նպատակաուղղված՝ պայմանավորված հարկային օրենսդրության փոփոխություններով, բյուջետային պահանջներով և վերահսկողական մեխանիզմների կատարելագործմամբ։ Հարկային կարգապահության խթանումը, բյուջետային մուտքերի աճի ապահովումը և ստվերային տնտեսության կրճատումը դարձել են ՊԵԿ-ի գլխավոր նպատակներից։
Այս համատեքստում հարկային ստուգումները հաճախակիացել են, ստացել նոր տեխնոլոգիական և ռիսկերի վրա հիմնված բնույթ, ինչը պահանջում է կազմակերպություններից առավել մեծ պատրաստվածություն և համապատասխանություն օրենսդրությանը։ Այս հոդվածում կքննարկենք՝ ինչ նորություններ են հարկային ստուգումների ոլորտում և ինչպես կարող են բիզնեսները պատրաստվել դրանց։
Հարկային ստուգումների նոր միտումներ
1. Ռիսկերի վրա հիմնված ստուգումներ
Պետական եկամուտների կոմիտեն (ՊԵԿ) 2025 թվականին ակտիվացրել է ռիսկերի վրա հիմնված ստուգումները։ Ստուգումների ընտրությունը կատարվում է վերլուծական գործիքների միջոցով՝ հիմնվելով ռիսկերի գնահատման վրա։ Սա նշանակում է, որ ստուգումները կարող են իրականացվել ցանկացած կազմակերպությունում, անկախ նրա կարգավիճակից։
2. Բարձրացված վերահսկողություն խոշոր բիզնեսների նկատմամբ
Վերջին ամիսներին նկատվել է խոշոր բիզնեսների նկատմամբ աննախադեպ ստուգումների աճ։ Օրինակ, հայաստանյան հայտնի գործարարներից մեկի մոտ իրականացվել են լայնածավալ ստուգումներ, որոնց ընթացքում ուսումնասիրվել են փաստաթղթերը, արտադրանքը, և նույնիսկ որոշ դեպքերում կասեցվել է արտադրանքի արտահանումը։ Այս քայլերը պայմանավորված են բյուջեի դեֆիցիտով և պետության կողմից հարկային մուտքերի ավելացման անհրաժեշտությամբ։
3. Էլեկտրոնային վերահսկողություն և տվյալների խաչաձև ստուգում
- Ինտեգրված են նոր ՏՏ գործիքներ, որոնք ավտոմատ վերլուծում են փաստաթղթերը, շրջանառությունը և հաշվապահական տվյալները։
- Հարկային մարմինը համադրում է տվյալներ այլ պետական կառույցներից՝ օրինակ՝ Աշխատանքի տեսչությունից, մաքսային մարմիններից, սոցապից։
- Թվայնացումը զգալիորեն նվազեցնում է ձեռքով ստուգումների կարիքը, սակայն բարձրացնում է բացահայտման հավանականությունը։
4. Հարկային օրենսդրության փոփոխություններ
2025 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ են մտել մի շարք փոփոխություններ հարկային օրենսդրությունում։ Մասնավորապես, շրջանառության հարկի դրույքաչափերը բարձրացվել են, ինչը նպատակ ունի կրճատել ԱԱՀ-ով/շահութահարկով և շրջանառության հարկով աշխատող տնտեսվարողների միջև հարկային բեռի տարբերությունը։ Այս փոփոխությունները նաև խթանում են բիզնեսների կողմից հարկային պարտավորությունների պատշաճ կատարումը։
Օրենսդրական փոփոխություններ 2025-ին
1. Շրջանառության հարկի փոփոխություն
- Մինչև 2024 թ. շրջանառության հարկը կիրառվում էր ցածր դրույքաչափերով՝ մինչև 5% որոշ ոլորտների համար։
- 2025-ին այն վերանայվել է, որոշ դեպքերում դրույքաչափերը ավելացել են մինչև 10%։
2. Հարկային ընթացակարգերի պարզեցում
- Ստուգումների ծանուցումները հաճախ ուղարկվում են էլեկտրոնային կառավարման համակարգերի միջոցով՝ e-tax.am։
- Վերահսկող գործողությունները՝ սկսած հարցաթերթիկներից մինչև փաստաթղթային ստուգումներ, կարող են իրականացվել հեռակա կարգով։
3. Տույժերի և տուգանքների համակարգի խստացում
- Վարքագծային տույժեր՝ կրկնվող խախտումների դեպքում ավելացվող տոկոսներով։
- Նոր դրույթներ՝ չհայտարարագրված եկամուտների կամ աշխատավարձերի մասով։
Ինչու է պետությունը ակտիվացրել ստուգումները
- 2025-ի պետական բյուջեի կատարողականից պարզ է դառնում՝ հարկային մուտքերը դեռևս ետ են մնում սպասվող մակարդակից։
- ՊԵԿ-ը հայտարարում է, որ ստվերային տնտեսությունը գնահատվում է մոտ 30-35%։
- Նպատակ կա՝ խթանել արդար մրցակցություն և հավասար պայմաններ փոքր ու մեծ բիզնեսների համար։
Ինչպես պատրաստվել հարկային ստուգումներին
Հարկային ստուգումներին արդյունավետ պատրաստվելու համար խորհուրդ է տրվում հետևել հետևյալ քայլերին՝
1. Փաստաթղթերի պատշաճ վարում
- Հաշվապահական գրառումների, հաշիվ-ապրանքագրերի, պայմանագրերի և այլ ֆինանսական փաստաթղթերի ամբողջական և ճշգրիտ պահպանում։
- Աշխատակիցների հետ կնքված պայմանագրերի և վճարումների փաստաթղթերի առկայություն։
2. Հարկային պարտավորությունների ժամանակին կատարում
- Հարկերի և տույժերի վճարումների ժամանակին կատարում՝ խուսափելու համար լրացուցիչ տույժերից։
- Եկամուտների և ծախսերի հայտարարագրերի ժամանակին ներկայացում։
3. Հարկային խորհրդատվություն
- Հարկային խորհրդատուի կամ իրավաբանի հետ համագործակցություն՝ հարկային օրենսդրության փոփոխությունների և պարտավորությունների վերաբերյալ տեղեկացված լինելու համար։
- Հարկային ստուգումների ընթացքում իրավաբանական աջակցություն ստանալու պատրաստակամություն։
4. Ինքնավերլուծություն և ռիսկերի գնահատում
- Ինքնուրույն կամ մասնագետների օգնությամբ կազմակերպության հարկային ռիսկերի գնահատում։
- Հնարավոր խախտումների կանխարգելում՝ նախքան ստուգումների իրականացումը։
Եզրակացություն
2025 թվականին Հայաստանում հարկային ստուգումները դարձել են ավելի նպատակաուղղված և ինտենսիվ։ Բիզնեսները պետք է լինեն պատրաստ՝ ապահովելով իրենց ֆինանսական և հարկային փաստաթղթերի պատշաճ վարումը, հարկային պարտավորությունների ժամանակին կատարումը և հարկային օրենսդրության փոփոխություններին համապատասխանեցումը։ Հարկային խորհրդատուների և իրավաբանների աջակցությունը կարող է էական դեր խաղալ ստուգումների հաջող անցկացման գործում։
