Հայաստանում ժառանգական իրավունքը և սեփականաշնորհման ընթացակարգերը կարգավորվում են օրենքով հստակ սահմանված նորմերով, որոնք նախատեսված են պաշտպանելու թե՛ մահացած անձի գույքային իրավունքի շարունակականությունը, և թե՛ նրա օրինական ժառանգների շահերը։ Երբ սեփականատերը մահանում է՝ առանց կտակ թողնելու, գույքի հետագա ճակատագիրը որոշվում է բացառապես օրինական ժառանգության կանոններով։ Այս դեպքում ժառանգների շրջանակը և նրանց իրավունքի ծավալը կախված են ազգակցական աստիճանից, ժառանգական հերթականությունից և մի շարք այլ իրավական հանգամանքներից։
Ի տարբերություն կտակային ժառանգության, որտեղ մահացածը նախօրոք իր կամքն է արտահայտում գույքի տնօրինման վերաբերյալ, օրինական ժառանգության դեպքում որոշիչ դեր են խաղում օրենքով նախատեսված հարաբերությունները և դրանց ապացուցման հնարավորությունները։ Գործընթացը ներառում է ոչ միայն ժառանգի իրավունքի հաստատում նոտարի միջոցով, այլև գույքի պետական գրանցում Կադաստրում, ինչը փաստացի դարձնում է ժառանգին նոր սեփականատեր։
Այս թեման կարևոր է, քանի որ շատ ընտանիքներ, հատկապես հին կամ չգրանցված անշարժ գույքի դեպքում, բախվում են փաստաթղթային խնդիրների, ժամկետների բացթողումների կամ ժառանգների միջև վեճերի։ Գույքի սեփականաշնորհման և ժառանգական իրավունքի գրանցման գործընթացը պահանջում է իրավական նրբությունների ճիշտ իմացություն և փաստաթղթերի ամբողջական փաթեթ։
Ստորև ներկայացված է մանրամասն, քայլ առ քայլ ուղեցույց, թե ինչպես պետք է իրավական կարգով սեփականաշնորհել անշարժ գույքը Հայաստանում, եթե դրա սեփականատերը մահացել է և կտակ չի թողել։
Իրավական հիմքը
Եթե սեփականատերը մահացել է առանց կտակի, գույքը բաժանվում է ըստ օրինական ժառանգության հերթականության։ ՀՀ օրենսգրքով ժառանգներն ունեն հաջորդական հինգ հերթականություն, որոնցից առաջինը միշտ ունի առաջնային իրավունք.
- Առաջին հերթ — ամուսին/կին, երեխաներ, ծնողներ
- Երկրորդ հերթ — քույրեր, եղբայրներ, տատիկներ, պապիկներ
- Երրորդ հերթ — հորաքույրեր, հորեղբայրներ, մորաքույրեր, մորեղբայրներ
- Չորրորդ և հինգերորդ հերթեր — ավելի հեռավոր ազգականներ
Եթե առաջին հերթականության ժառանգներ չկան կամ նրանք հրաժարվել են, իրավունքը անցնում է հաջորդ հերթականությանը։
Ժառանգության բացման պահը
Ժառանգությունը «բացվում» է սեփականատիրոջ մահվան օրը։ Այդ պահից սկսվում է 6 ամսյա ժամկետը, որի ընթացքում ժառանգները պետք է դիմեն նոտար՝ ժառանգության իրավունքը գրանցելու համար։
Եթե ժառանգը չի դիմում նշված ժամկետում, նա կարող է կորցնել իրավունքը, սակայն օրենքով կան բացառություններ՝ ժամկետը վերականգնելու համար (օրինակ՝ եթե անձը չգիտեր կամ չէր կարող իմանալ իր ժառանգ լինելու մասին կամ ժամկետը բաց էր թողել հարգելի պատճառներով)։
Դիմում նոտարին
Ժառանգության իրավունքը ձևակերպելու համար անհրաժեշտ է դիմել նոտարական գրասենյակ, որը սպասարկում է գույքի գտնվելու վայրը։
Պահանջվող փաստաթղթերը սովորաբար ներառում են՝
- Մահվան վկայական (ձեռք է բերվում քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման գործակալությունից)
- Ժառանգ լինելու ապացույցներ (ծննդյան վկայական, ամուսնության վկայական, այլ փաստաթղթեր)
- Գույքի սեփականության փաստաթուղթ (սեփականատիրոջ անունով)
- Ձեր անձնագիրը
- Եթե կան մի քանի ժառանգներ՝ նրանց տվյալները և համաձայնությունները
Ժառանգության վկայականի ստացում
Նոտարը, ստուգելով փաստաթղթերը, արձանագրում է ձեր ժառանգական իրավունքները և տալիս է ժառանգության իրավունքի վկայական։
Այս վկայականը հանդիսանում է հիմնական փաստաթուղթը, որով դուք կարող եք գույքը գրանցել ձեր անունով։
Սեփականաշնորհում և պետական գրանցում
Ժառանգության վկայականով դուք դիմում եք Կադաստրի կոմիտե (նախկին Կադաստրի պետական կոմիտե), որպեսզի կատարվի գույքի նկատմամբ ձեր իրավունքի պետական գրանցում։
Պահանջվում է՝
- Ժառանգության իրավունքի վկայական
- Անձնագիր
- Կադաստրի դիմում
- Պետական տուրք (գույքի տեսակից կախված՝ որոշակի գումար)
Գրանցման ավարտից հետո դուք դառնում եք գույքի օրինական սեփականատերը։
Հատուկ իրավիճակներ և բարդություններ
- Մի քանի ժառանգների առկայություն — գույքը կարող է գրանցվել համատեղ սեփականության իրավունքով կամ բաժանվել ըստ մասնաբաժինների։
- Ժառանգության բացթողում — եթե դուք բաց եք թողել որպես ժառանգ գրանցվելու 6 ամսվա ժամկետը, պետք է դիմեք դատարան՝ ժամկետը վերականգնելու համար։
- Չգրանցված գույք — եթե մահացածի անունով գույքը երբեք չի գրանցվել, նախ անհրաժեշտ է դատարանի միջոցով հաստատել սեփականության իրավունքը, ապա անցնել ժառանգման գործընթացին։
- Անհայտ ժառանգներ — եթե կարող են լինել այլ ժառանգներ, նոտարը կարող է հայտարարել ժառանգության բացման մասին, որպեսզի նրանք կարողանան դիմել։
Որպես վերջնական քայլ
Սեփականաշնորհումը ավարտվում է այն պահից, երբ Կադաստրը ձեզ տալիս է պետական գրանցման վկայականը։ Այդ պահից դուք լիարժեք իրավունք ունեք գույքը տնօրինել՝ վաճառել, նվիրել կամ փոխանցել այլ անձի։
Ամփոփում
Եթե սեփականատերը մահացել է և կտակ չի թողել, անշարժ գույքի սեփականաշնորհման գործընթացը Հայաստանում հիմնվում է օրինական ժառանգության կանոնների վրա։
Գործողությունների հիմնական հերթականությունը հետևյալն է․
- Ձեր ժառանգական կարգավիճակի պարզում – որոշեք, թե որ ժառանգական հերթականությանը եք պատկանում և արդյոք ունեք առաջնային իրավունք։
- Ժամկետների պահպանում – ժառանգության իրավունքը պետք է ձևակերպել նոտարի միջոցով՝ մահվան օրվանից 6 ամսվա ընթացքում։
- Փաստաթղթերի ներկայացում նոտարին – տրամադրեք մահվան վկայական, ազգակցական կապը հաստատող փաստաթղթեր և գույքի սեփականության վկայագիր։
- Ժառանգության իրավունքի վկայականի ստացում – նոտարը, փաստաթղթերը ուսումնասիրելուց հետո, ձեզ կտրամադրի պաշտոնական վկայական, որը ապացուցում է ձեր իրավունքը։
- Գույքի նկատմամբ իրավունքի պետական գրանցում Կադաստրում – ժառանգության վկայականով դիմեք Կադաստր, վճարեք պետական տուրքը և գրանցեք գույքը ձեր անունով։
Այս գործընթացը կարող է անցնել արագ և առանց վեճերի, եթե բոլոր փաստաթղթերն առկա են և բոլոր ժառանգները համաձայն են։ Սակայն իրականում հաճախ առաջանում են բարդություններ՝ բացթողված ժամկետներ, անհետացած փաստաթղթեր, չգրանցված գույք կամ ժառանգների միջև տարաձայնություններ։ Այդպիսի դեպքերում անհրաժեշտ է դիմել փորձառու իրավաբանի կամ նոտարի, որպեսզի խուսափեք երկարատև դատական վեճերից և կորուստներից։
